تاپی؛ توپ در زمین افغانستان
کار عملی خط لوله انتقال گاز ترکمنستان از مسیر افغانستان و پاکستان به هندوستان، با حضور رؤسای جمهور ترکمنستان و افغانستان، صدراعظم پاکستان و وزیر دولت در امور خارجه هندوستان در تالار مولانای بلخ در هرات افتتاح شد.
در کنار تاپی، پروژه تاپ یا انتقال گاز ترکمنستان از مسیر افغانستان به پاکستان، خط آهن تورغندی ـ میدان هوایی و پروژه فایبر نوری نیز کلید خورد.
گشایش پروژه تاپی، خبری خوش و امیدبخش برای مردم افغانستان است. این رویداد موجب شد که شهروندان هرات آن را با جشن و پایکوبی برگزار کنند.
پروژه تاپی بیستوسه سال قبل مطرح شده بود، اما کارِ آن در سالهای پسین در ترکمنستان آغاز شد و روز گذشته افغانستان نیز شادمانی گشایش آن را در هرات احساس کرد.
این پروژه خط اتصال ترکمنستان به هند و پاکستان از مسیر افغانستان و از طریق انتقال سالانه ۳۳ میلیارد متر مکعب گاز ترکمنستان به این دو کشور است. بنابراین سود اصلی پروژه تاپی، یعنی دسترسی به گاز ترکمنستان، به جیب هندوستان و پاکستان سرازیر میشود و بخش عمدهای از نیاز این دو کشور به گاز مرتفع میگردد، اما مزایای جانبی آن به افغانستان نیز میرسد. افغانستان در این پروژه نقش محوری ترانزیتی دارد و طبعا با اشتغال شمار کثیری از لشکر بیکاران در پروژه تاپی، هم رونق اقتصادی حاصل از آن فراچنگ کشور ما خواهد آمد، و هم شرایط امنیتی کشور تا حد قابل توجهی، بهبود خواهد یافت.
امنیت حاصل از پروژه تاپی نیز بیش از آن که ناشی از نیاز افغانستان به امنیت باشد، نتیجه نیاز پاکستان به امنیت است. پاکستان از خریداران عمده گاز ترکمنستان است و برای رسیدن به آن، جز آن که برای امنیت این خط انتقال گاز، با افغانستان همکاری کند، چارهای ندارد. به واقع در کناز مزایای اقتصادی پروژه تاپی، آنچه این پروژه را برای افغانستان بااهمیت ساخته است، خط قرمزبودن آن برای هر دو کشور هند و پاکستان است. پاکستان افغانستان را عمق استراتژیک خود در مقابل هند میداند و از زمان جدایی این کشور از هند، رقابت بسیار شدیدی بین اسلامآباد و دهلی نو در گرفته که غالبا میدان اصلی این رویارویی افغانستان بوده است، اما اکنون پروژه تاپی به مثابه محور اقتصادی مشترک میان هند و پاکستان عمل میکند و به صورت طبیعی آنان را برای تأمین امنیت این مسیر، مصمم میسازد.
نخستین نشانههای امنیت پروژه تاپی، در اطلاعیه طالبان، به عنوان مخل اصلی امنیت افغانستان، مبنی بر حمایت از این پروژه خودش را نشان داد. به واقع حمایت طالبان از پروژه تاپی، چیزی جدا از حمایت پاکستان از آن نیست؛ چرا که طالبان، نیرویی کاملا پاکستانی و فراهمآورنده منافع راهبردی اسلامآباد از مجرای ناامنیآفرینی در افغانستان و سدی بر سر راه منافع هند در کشور ماست.
نکته دیگری که در خصوص پروژه تاپی حایز اهمیت بسیار است، کارکرد این پروژه به عنوان یکی از متغیرهای مهم شکلگیری روابط اقتصادی میان کشورهای منطقه است. بیجهت نیست که تاپی را نقطه اتصال کشورهای منطقه میدانند؛ زیرا آنچه با تاپی آغاز میشود، خود تاپی نیست، بلکه برایندهای بسیار و برجسته اقتصادی آن در سطح منطقه و حتا فراتر از منطقه است؛ زیرا تاپی از ظرفیتی برخوردار است که با فعالسازی فرصتهای تزانزیتی افغانستان، میتواند به مثابه دهلیز ترانزیتی زودبازده و سریعالوصول برای همه کشورهای آسیایی و اروپایی عمل کند.
از این جهت، تاپی این زمینه و ظرفیت را دارد که با ایجاد دگرگونی در نگاه قدرتهای رقیب و دخیل در افغانستان، آنان را به جای روی آوردن به جنگ نیابتی در کشور، وادار به تعامل از طریق یافتن محورهای مشترک منافع اقتصادی بسازد. این کار، تا اندازه افتتاح پروژه تاپی محقق شده، اما توسعه آن نیاز به دیپلماسی فعال و اقناعی دولت افغانستان دارد. به واقع این کار لابیهای سیاسی و اقتصادی ما است که با تمسک به اهرمهای رابطهساز دیپلماسی سیاسی و اقتصادی، کشورها و قدرتهای دخیل در بحرانهای کنونی کشور را به تغییر نگرش از دستیافتن به منافع از مجرای جنگ و خشونت، به سرمایهگذاری و رقابت اقتصادی تشویق کند.
اکنون تاپی، توپی است که در زمین افغانستان قرار گرفته و هدایت و به ثمررساندن آن نیازمند درایت و دوراندیشی سکانداران سیاست خارجی حکومت وحدت ملی است.