از دارالتحریر شاهی تا اداره امور امروزی، گفتگو با سید ولی سلطان معاون پالیسی اداره امور
بعد از کنفرانس بن و تشکیل دولت جدید در افغانستان ضمن ایجاد وزارت‌های جداگانه، شورا‌ها، ریاست‌ها و ادارات مستقل دیگری نیز به وجود آمد که اداره امور یکی از آن‌ها بود، اما خیلی‌ها هنوز دلیل ایجاد چنین اداره‌ی را ندانسته و میکانیزم کاری آن را نیز مورد پرسش قرار می‌دهند که باوجود اداره مستقل ارگان های محلی، ریاست دفتر مقام ریاست جمهوری، اداره کنترول و تفتیش و اداره آماده گی مبارزه با حوادث و… چه نیازی به داشتن چنین اداره‌ی در ادارات حکومتی احساس می‌شد و آیا در گذشته نیز افغانستان چنین اداره‌ی را داشته یا محصول دولت جدید است.
خبرگزاری «افق» برای روشن شدن هرچه بهتر این مساله گفتگوی ترتیب داده با «دکترسیدولی سلطان» معاون اداری و پالیسی ریاست اداره‌ی امور و دارالانشای شورای وزیران.
من ضمن عرض سلام سپاسگزاریم بابت وقتی که در اختیار ما قرار دادید، در نخست می‌خواستم از شما بپرسم که شما به عنوان برنامه نویس و پالیس ساز اداره‌ی بنام اداره امور بفرمایید که این اداره در گذشته نیز در افغانستان بوده یا خیر و اگر بوده با چه نام و سازکاری فعالیت می‌کرده؟
اداره مرکزی دولت افغانستان، طی سال های 1933 تا 2002 میلادی شاید بیشترین تغییرات را در تشکیلات اساسی و نحوه اجراآت خویش دیده است. با نشستن محمد ظاهرشاه روی تخت پادشاهی افغانستان، اداره مرکزی دولت شاهی، “دارالتحریر شاهی” نامیده می‌شد که مسوولیت آن تحریر فرمان‌های شاهی و نظارت بر تطبیق اوامر بدون حد و حصر پادشاه پیشین افغانستان بود. این اداره در نظام جمهوری سردار محمد داوود، به عنوان ریاست دفتر رییس جمهور، مسوولیت ترتیب و تنظیم احکام، فرامین و نظارت بر تطبیق آن را و در گام بعدی تشکیلات دولت را به عهده داشت.
با روی کار آمدن حزب دموکراتیک خلق، این وظیفه به دوش شورای انقلابی آن زمان گذاشته شد که جلسات نوبتی و هیئت رییسه شورای انقلابی نه‌تنها وظیفه ترتیب و تنظیم احکام و فرامین رییس جمهور را پیش می‌برد، بلکه قسمآ وظیفه یک نهاد تقنینی را نیز انجام میداد. بعد از تصمیم لویه جرگه (سال 1366ه-ش) که در آن قانون اساسی جدید به تصویب رسید و داکتر نجیب الله به عنوان رییس جمهور انتخاب گردید، تشکیلات جدیدی در چارچوب تشکیلات اساسی دولت، جانشین شورای انقلابی شده و به نام “دستگاه ریاست جمهوری” فعالیت های خود را آغاز کرد.
شرح وظایف این اداره چه بود و چه تاثیری در روند دولت داری و حکومت داری داشته است؟
ظهور این اداره در تشکیلات اساسی کشور، سر آغاز تلاش ایجاد یک اداره مدرن دولتی به شمار میرفت، تا این زمان حزب حاکم بمثابه ارگان رهبری کننده، دولت را رهبری می‌کرد که با ایجاد این اداره، حکمروایی بلامنازع این حزب محدود گردید.
در “دستگاه ریاست جمهوری” آن زمان که به اساس تصمیم لویه جرگه سال 1366 اساس گذاری شد، ادارات عمده و اساسی چون:
– اداره اقتصاد ملی وباز سازی
– اداره حراست قانون و امور قضائی
– اداره ارتباط احزاب سیاسی و سازمان های اجتماعی
– اداره امور فرهنگی و خدمات اجتماعی
– اداره دفاع و امنیت
– اداره امور اسلامی
– اداره کنترول دولتی
– اداره روابط بین المللی
– اداره نشان‌ها و مدال‌ها (مکافات)
– ریاست دفتر رییس جمهوری
– ریاست مطبوعات
رژیم وقت برای تقویت حاکمیت خویش تلاش زیادی را برای استخدام منابع بشری مسلکی و توانمند در “دستگاه ریاست جمهوری” به خرج داد که نتیجه آن به وجود آمدن یک سیستم بروکراتیک فعال در بدنه تشکیلات اساسی دولت بود و تمام امور رژیم را مطابق به شرایط و معیارهای مدیریتی پیشرفته اداره می‌کرد.
این اداره بعد از شکست دولت داکتر نجیب دوباره سر پاشد یا خیر اگرآره با چه نامی و چه فعالیت‌های با چه ساز و کاری انجام داد؟
بعد از شکست رژیم داکتر نجیب الله و پیروزی مجاهدین روال طبیعی کار این اداره با سکتگی‌هایی مواجه شد، سیستم کادری آن با نفوذ کادرهای تازه برگشته از جنگ تغیر کرده و بنابر وضع امنیتی نا مناسب در شهر کابل از یک نقطه به نقطه دیگری نقل مکان داده شد، اسناد آن مورد دست برد قرار گرفت و وظایف مسلکی را که این اداره اجرا می‌کرد، کاملاًَ متوقف و مسوولیت های لوژستیکی یگانه وظیفه‌ی این اداره را تشکیل میداد. در این زمان که پروفیسور برهان الدین ربانی رییس جمهور فقید افغانستان زعامت کشور را به عهده داشت، ادارات دیگری به تشکیلات “دستگاه ریاست جمهوری” علاوه گردید و به “اداره امور ریاست جمهوری” تغیر نام داده شد.
این ادارات عبارت از کنترول تفتیش، اداره مبارزه با حوادث، اداره سرمایه گذاری و اداره ارگان های محل بود.
در زمان حکومت طالبان این اداره با چه نامی یادشده و با چه سازکاری فعالیت می‌کرد؟
با استیلای طالبان بر کابل در سال 1996 اداره امور ریاست جمهوری با تعدیل برخی اصطلاحات و اضافه نمودن پسوند امارت اسلامی در لایحه وظایف، این اداره بحیث یک اداره مرکزی وظایف متنوع و گوناگونی را باهمان سازکار خود شان انجام داد.
این اداره در دهه نوین و بعد از دولت موقت چه‌گونه احیا شد و اصولا چرا اداره‌ی امور نامیده شد؟
با ایجاد اداره موقت در افغانستان و استقرار نظام جدید، اداره امور نیز با تجدید ساختار، آماده اجرای وظایف جدید شد، روی این منظور در دوره انتقالی ریییس جمهوری اسلامی افغانستان، حامد کرزی با توظیف تیم جدید کاری تلاش نمود تا این اداره را در یک مسیر اصولی قرار داده و با آمیزش سیت کادرهای جدید و تجدید آرایش، ظرفیت‌های موجود اداره را در موضع بهتری قرار دهد. در این زمان یک تعداد ادارات مهم از تشکیلات این اداره جدا شده و بحیث ادارات مستقل عرض اندام نمودند. این ادارات عبارت از اداره مستقل ارگان های محلی ریاست دفتر مقام ریاست جمهوری، اداره کنترول و تفتیش و اداره آماده گی مبارزه با حوادث است.
چه نیازی به چنین اداره‌ی احساس و ساز وکار تطبیق این اداره با شرایط افغانستان چگونه است؟
همه‌ی اقدامات صورت گرفته مبنی بر تغییرات تشکیلاتی در اداره مرکزی افغانستان مطابق با شرایط و اوضاع رژیم‌های بر سر اقتدار از سال 1933 تا کنون بوده، ولی من بنابر تجارب که طی سه دهه گذشته با کار خویش در این اداره دارم، می خواهم دیدگاه های خود را با توجه به پالیسی ها و راهکارهای جدیدی که در کشور ما ضرورت است، خدمت مخاطبان این گفتگو ارایه کنم.
نخست از همه اجازه دهید با ساختار های آزموده شده که در سیستم‌های مختلف کشوری ما ریشه داشته با افکار، اعتقادات، رسوم و عنعنات پسندیده‌ی ملت و شرایط اجتماعی – اقتصادی افغانستان وفق داشته باشد، ارجیحت دهیم و با استفاده از تجارت مثبت جهانی در جهت غنامندی آن آستین برزنیم، آنچه را که کار آیی و موثریت آنرا زمان نفی نماید، به تدریج از اجندای کاری خویش خارج سازیم ولی نسخه‌های که در جوامع پیشرفته متناسب با شرایط اجتماعی و اقتصادی آن در معرض اجرا باشد، به یکبارگی مو به مو به حیث نسخه های وارداتی شامل سیستم اداری کشور نه سازیم.
اگر عدم تطبیق یک تعداد پالیسی‌ها را که ریشه در برنامه‌های علمی کشور‌های پیشرفته دارد، از یکطرف در عدم توجه مسولین امور و کمبود ظرفیت‌های کاری در ادارات دولت جمهوری ا.ا، می‌بینیم، از جانب دیگر عدم انطباق این پالیسی‌ها با شرایط موجود افغانستان نیز به وضاحت نمایان است.
بنابراین اکثر پالیسی‌ها بدون اجرا باقی مانده و تاثیر معین در قبال بهبود امور را نداشته است. به گونه مثال از پالیسی های وضع شده در بخش مبارزه با مواد مخدر و یا پالیسی‌های نهاد‌های محلی حاکمیت دولت، از این قبیل پالیسی‌ها به شمار می رود.
بر بنیاد ماده شصت قانون اساسی افغانستان “رییس جمهور در راس دولت جمهوری اسلامی افغانستان قرار داشته، صلاحیت‌های خود را در عرصه‌های اجرائیه، مقننه و قضائیه، مطابق به احکام این قانون اساسی اعمال می‌کند” در نظام ریاستی موجود رییس جمهور همزمان رهبری حکومت افغانستان را نیز به دوش دارد، اداره مرکزی دولت جمهوری ا.ا. که فعلاً به نام “ریاست عمومی اداره امور و دارالانشای شورای وزیران” مسمی است، وظیفه دارد تا به‌مثابه یک اداره مسلکی، غیرسیاسی، غیرجانبدار، سهولت‌های مسلکی و کاری را به رییس جمهور در راستای اعمال صلاحیت‌های قانونی اش در ارکان ثلاثه دولت جمهوری ا.ا به‌وجود آورده، برای این منظور لازم است:
– تشکیلات اداره مرکزی متناسب با وظایف محوله اصلاح گردیده، کادرهای متخصص نه به صفت نماینده گان اقوام خاص، سمت‌های مختلف کشور و وابسته به احزاب و سازمان‌های سیاسی بلکه با رعایت جدی اصل شایستگی، تخصص، درجه تحصیل و تعهد در برابر مردم و کشور ما استخدام گردند.
– کادرهای موجود مورد بازنگری قرار گرفته، به وظایفی گماشته شوند که توانایی اجرای آنرا داشته باشند.
– آموزش مسلکی کادرها در داخل و خارج از کشور مهیا و پیوسته طبق پلان‌های معین سطح آگاهی مسلکی کادرها ارتقا داده شود.
ایجاد ادارات موازی با عین وظایف یک چالش عمده بر سر راه موثریت و کارایی اداره مرکزی دولت بوده و به عقیده بنده یک اداره باید در خدمت زعامت کشور قرار داشته باشد نه چندین اداره.
اداره‌ی که خدمات مسلکی و لوژستیکی- حمایوی را به ریاست جمهوری عرضه می‌نماید، همزمان در خدمت معاونین رییس جمهور نیز قرار دارد.
اکنون حتی سیت کارشناسان در دفاتر معاونین مقام ریاست جمهوری نیز وجود دارد که از طریق روسای دفاتر معاونین مقام ریاست جمهوری اداره می شوند. در حالیکه کارشناسی همه‌ی پیشنهادات واصله حکومت، قوه قضائیه و مقننه جز صلاحیت‌های وظیفوی اداره مرکزی دولت میباشد.
بهتر خواهد بود تا رییس اداره مرکزی دولت، در استقامت‌های کاری هر سه قوه همکاران و معاونین خود را داشته باشد تا خدمات بهتر مسلکی و حمایوی را به مقام عالی دولت پیشکش کند، ترتیب فرامین ، احکام و بیانیه‌های رییس جمهور به مناسبت‌های مختلف و هدایات مقام ریاست جمهوری مسولیت این اداره بوده، از ترتیب و تسوید آن در برابر قانون و رییس جمهور مسوولیت دارد.
پس نقش شورای ویزیران چه خواهد شد و به نظر شما چه قواینی باید در برنامه‌های شورای وزیران بازبینی و اصلاح شود؟
شورای وزیران جمهوری اسلامی افغانستان یک ارگان تصمیم گیرنده بوده و به رییس جمهور یاری می‌رساند تا در موارد خیلی مهم و با ارزش، در روشنی معلومات کافی، تصامیم درست و بجا بگیرد.
شورای وزیران باید پلانیزه باشد، با درک لازم از اولویت‌های کاری دولت جمهوری ا.ا. مسایل نهایت مهم شامل پلان سه ماهه، شش ماهه و سالانه شورای وزیران شده، از ورود عجولانه مسایل به اجندای شورای وزیران جداً جلوگیری شود، زیرا ورود مسایل به شکل عجولانه به اجندای مجالس، از یکطرف زمان آماده‌گی لازم برای جمع آوری معلومات را به اندازه قابل ملاحظه‌ی کاهش می‌دهد، از جانب دیگر پروسه تصمیم گیری را صدمد می‌زند.
مسایل شامل اجندا و زمان بحث هر یک از صحبت کننده گان پیرامون موضوعات شامل اجندا در آغاز مجلس تصویب می‌شود، در این صورت صحبت کننده‌ها تلاش خواهند کرد صرف در مورد معین بطور کوتاه و مختصر ابراز نظر کنند، فرصت برای اضافه گویی‌های غیر ضروری باقی نمی‌ماند و وقت کافی صرفه جویی می‌گردد.
تشریفات یا پروتوکول مجالس شامل کتابی است که ابراز نظر همه‌ی صحبت کننده گان در آن درج شده، فیصله در آن بطور واضح و روشن یادداشت می‌شود. پروتوکول به نماینده‌گی از مجلس توسط رییس مجلس و در صورت تفویض صلاحیت توسط منشی مجلس نشانی و امضاء می‌گردد.
مصوبات شورای وزیران که معمولاً به افسانه‌ها شباهت دارد، باید ضرورت موضوع و تصمیم مشخص مجلس در آن باز تاب یابد تا از یک طرف خواننده آن را دقیقاً درک نموده و از جانب دیگر باعث ضیاع وقت خواننده نگردد.
شورای وزیران مسئولیت دارد:
– با تحلیل درست و دقیق از اوضاع کشور اولویت‌های کاری حکومت را تشخیص نموده و پلان‌های کوتاه مدت و دراز مدت شورای وزیران را ترتیب و به تصویب جلسه کابینه برساند.
– اداره ارتباط شورای وزیران که از جانب سایر ادارات مسلکی اداره امور تغذیه می‌گردد، مکلف است مسایل و موضوعات شامل اجندا را بطور دقیق و همه جانبه به بررسی گرفته، تیم‌های مشترک کاری را به اداراتی که مسایل مربوط شان تحت بررسی قرار دارند، اعزام، و گزارش مستند و غیر قابل تردید را آماده و در مجالس شورای وزیران گزارش دهند، بعد از اتخاذ تصامیم مجلس، نحوه تطبیق آن را بطور هفته وار مراقبت نموده و در موعد معینه از تطبیق آن به شورای وزیران گزارش دهند، خوب‌ترین نمونه‌های تطبیق مصوبات شورای وزیران و ضعیف‌ترین نمونه‌ها را جهت تشخیص تحسین و مجازات مجریان امور به شورای وزیران معرفی کنند.
– نمونه‌های خوب وضعیف را طی یادداشتی به همه نهاد‌های حکومتی معرفی نمایند تا از یک جانب باعث تشویق سایرین و از جانب دیگر درس عبرت برای نهاد‌های کم کار و ضعیف باشد.
– در شورای وزیران باید مسولین ادارات از کار وزارت‌ها و ادارات عرصه مسولیت شان گزارش ده باشند، بحیث ناظرین اشتراک ورزیده، در صورت که به توضیحات شان نیاز باشد ابراز نظر می‌نمایند، این کار از یک جانب اعتبار ادارات ریاست جمهوری را ارتقا بخشیده، از جانب دیگر، مسولین ادارات وضاحت تصمیم شورای وزیران و نیاز آنرا درک نموده و با سهولیت می‌تواند از تطبیق آن نظارت نماید، به جز از اعضای شورای وزیران که در قانون اساسی کشور تصریح گردیده، هیچ‌کسی نمی‌تواند در رای‌گیری شرکت نموده و یا به صورت غیر مسولانه ابراز نظر نمایند.
– در همه‌ی وظایف سپرده شده در مصوبات شورای وزیران، باید مسوول اجرا و زمان اجرا معین باشد از درج مسایل، بدون مسوول اجرا و یا زمان نا معین جداً جلوگیری بعمل آید.
– تصامیم شورای وزیران با اکثریت اعضای حاضر مجلس اتخاذ می‌گردد.
– شورای وزیران ماهانه دو بار تشکیل جلسه می‌دهد.
(در مجموع اداره امور و دارالانشای شورای وزیران می‌توانند وظایفی چون، هماهنگی انکشاف و انسجام پالیسی‌های ارائه شده به مقام ریاست جمهوری، بنابر هدایت مقام، بررسی کار و فعالیت ادارات حکومتی در استقامت‌های کاری شان (تطبیق پروژه های انکشافی، عرضه خدمات به شهروندان کشور وغیره) و ارائه گزارش مستند و دقیق به رهبری کشور، ترتیب یادداشت‌های کاری به رییس جمهور قبل از ارزیابی کار ادارات دولت، نظارت از تطبیق فرامین، احکام و هدایات مقام ریاست جمهوری، تدویر جلسات بین دو وزارت غرض تسریع و هماهنگی بیشتر امور، ترتیب مسوده‌های احکام، فرامین و هدایات مقام ریاست جمهوری در پرتو قوانین نافذه کشور، مقررات حکومت، تدویر جلسات، منظم و موثر کمیته‌های فرعی شورای وزیران، سهم گیری فعال در تسوید و توشیح قوانین و در گزینه اخیر، ارائه گزارش های منظم و پلانی از نحوه اجرای امور، پروسه های تطبیق احکام و فرامین مقام ریاست جمهوری به عهده داشته باشند.)
اداره‌ی امور غیر از آنچه بیان کردید دیگر چه بخش‌های دیگری در زیر چتر این اداره کار و فعالیت می‌کند و چه مسوولیت‌های غیر آنچه در صحبت‌های تان آمد جزء لایحه وظایف اداره است؟
دو بخش دیگری هم در این زیرمجموعه فعال است که من به ترتیب در مورد ان صحبت می‌کنم
1- بخش تشریفات و رسانه‌های ریاست جمهوری
این بخش مسوولیت دارد بطور مسلکی، ملاقات‌های خارجی و داخلی رییس جمهور را تنظیم نماید. در ملاقات‌های داخلی کسانی به ریاست جمهوری دعوت شوند که در نتیجه‌ی ملاقات شان با رییس جمهور، تغیراتی معین در جهت مثبت رونما شده و در وضع مناطق شان بهبود متصور باشد، از تنظیم نمودن ملاقات‌های کمیشن کاران، قاچاقبران مواد مخدر، غاصبین زمین، عریضه به دستان که اهداف شخصی را دنبال می‌نمایند، خود داری شود.
ملاقات‌های خارجی در تفاهم با وزارت امور خارجه حداقل یک هفته قبل تنظیم گردد، دفتر مطبوعاتی رییس جمهور و سخنگو مسولیت بزرگی را به عهده دارد، این بخش با مونیتورنگ همه‌ی رسانه های صوتی و تصویری داخل و خارج از کشور، مباحث روز را استخراج و متناسب به آن از طریق سخنگو و یا در بیانات رییس جمهور به آن پاسخ متناسب داده می‌شود.
همچنان با تحلیل درست از اوضاع کشور و منطقه دیدگاه های دولت جمهوری اسلامی افغانستان را بیان می‌کنند، سایر مشاورین و متعلقین بلند رتبه دولتی در مسایل ملی و بین المللی، حق ابراز نظر نداشته، می‌توانند نظریات شانرا با رییس جمهور و یا سنخگوی آن شریک سازند.
همه‌ی اعلامیه‌های رسمی، پیام های رییس جمهور از جانب دفتر مطبوعاتی رییس جمهور انعکاس می‌یابد، رییس دفتر مرکزی دولت (رییس دفتر یا رییس اداره امور) از کار هماهنگی همه‌ی نهاد‌های شامل اداره مرکزی دولت، نزد رییس جمهور مسولیت دارد.
2- بخش حمایوی و لوژستیک؛
این بخش، یکی از مهم‌ترین وظایف یعنی حمایه مادی و لوژستیکی را به عهده دارد.
همه نیاز مندی‌های اداره مرکزی دولت و مقام ریاست جمهوری از جانب این نهاد بر آورده شده، بر علاوه ارائه خدمات به رییس جمهور و معاونین ریاست جمهوری، نیازمندی‌های این اداره را تامین نموده از ملکیت های دولتی متعلقه نیز مراقبت به‌عمل می آورد.
طبق قوانین موضوعه کشور امور مالی و معاشات کارمندان ادارات مربوط را اجرا و در تطبیق پروژه‌های انکشافی مسئولیت دارد.
اجزای این بخش عبارت‌اند ازمنابع بشری، خدمات، مالی و حسابی، تخنیک و ترانسپورت، حفظ و مراقبت و برنامه‌های انکشافی و تکنالوژی معلوماتی.
معاونیت اداری و معاونیت انسجام برنامه‌ها از عهده بزرگترین وظایف در بخش حمایوی و لوژستیکی حین برگزاری لویه جرگه‌ها با موفقیت سر بدر آورده و آماده‌گی اجرای وظایف را در دشوار‌ترین حالات دارا میباشد.
این بخش مسوولیت دارد با تجدید قوت‌های موجود، با تشکیلات متناسب با وظایف پیشرو، وظایف محوله را در چارچوب قوانین نافذه و امکانات مالی کشور با رعایت شفافیت کامل، همانند گذشته انجام دهد. (پیشنهاد ما به رئیس جمهور افغانستان این است، تا اداره امور را از گزند، روزگار و معامله های شخصی، قومی، سمتی، گروهی و حزبی به دور نگهداشته آنرا به حیث یک اداره کار آزموده به آینده کشور به میراث گذارد.
زیرا تربیت کادرهای مسلکی و کار آزموده، در کوتاه مدت کار نهایت دشوار بوده خدا نخواسته رسمی بوجود نیاید، که هر رئیس جمهور مطابق میل خود آنرا تغیر داده و ما نتوانیم برای مدت طولانی اداره مورد نیاز کشور را به‌وجود آوریم.
با شکل گیری اداره مرکزی دولت، کادرهای این اداره برای سپری نمودن دوره های کار عملی یک ساله و دو ساله به وزارت ها و ادارات معرفی گردند، این پروسه کمک خواهد کرد تا وزارت‌ها و ادارات از تجارب کاری آنان استفاده نمایند و همچنان کارشناسان اداره را به وضعیت وزارت‌ها و ادارات آشنا خواهد ساخت، این اداره در دورنما بحیث اداره مادر استفاده شده و سایر ادارات دولت جمهوری ا.ا، باید از ریزرف های کاری این اداره استفاده نمایند.
اداره بحیث یک ارگانیزم زنده، توانایی و قدرت جذب و دفع را داشته و پروسه آموزشی آن هیچ‌گاهی متوقف نگردد.
ورزیده ترین، متعهد‌ترین و وفادار‌ترین کادرها بدون ملاحظات قومی، زبانی، سمتی و مذهبی پیوسته صفوف این اداره را تکمیل نمایند، آنانی که نتوانسته اند، کارایی لازم داشته و خدمات غیر جانب دارانه را به مردم افغانستان انجام دهند، باید از آن حذف شوند، این اداره باید به اداره‌ی تبدیل شود که خدمات مسلکی درست به مقام دولت و مردم افغانستان ارائه نمایند.
