درنگی بر سفر اخیر رئیس‌جمهور به ترکمنستان
جمعه هفته گذشته، رئیس‌جمهور غنی در ادامه پیش‌برد اجندای اقتصادی خود در منطقه و همچنین اشتراک در کنفرانس جهانی ترانسپورت پایدار، به ترکمنستان سفر نمود. برعلاوه قرار است که رئیس‌جمهور غنی در این سفر خط ریل آتا‌مراد – امام‌نظر ترکمنستان به آقینه افغانستان را نیز در معیّت رئیس‌جمهور ترکمنستان، افتتاح نماید. در مرحله‌ی ابتدایی، این خط ریل به فاصله سه کیلومتر در داخل خاک افغانستان کشیده شده و قرار است که در آینده نزدیک با همکاری مالی و تخنیکی کشور ترکمنستان، خط ریل مذکور تا شهر اندخوی افغانستان نیز امتداد یابد. البته پلان بسط و توسعه این خط آهن به شهر اندخوی خاتمه پیدا نخواهد کرد و در آینده، کشور ترکمنستان را از طریق افغانستان به تاجکستان وصل خواهد نمود. لازم به ذکر است که در حال حاضر، نقل و انتقال کالا بین دو کشور ترکمنستان و تاجکستان از طریق خطوط ریلِ روسیه صورت می‌گیرد که یک پروسه زمان‌گیر بوده و با طولانی‌شدن مسیر، مصارف تجارت بین این دو کشور غیراقتصادی تمام می‌شود.
با بهره‌برداری از خط ریل بین سه کشور ترکمنستان، افغانستان و تاجکستان، این دو کشور آسیای‌میانه که تبادلات تجاری گسترده‌ای دارند، قادر خواهند بود تا از نزدیک‌ترین مسیر ترانزیتی استفاده نمایند. برآوردهای اولیه از حجم تجارت بین تاجکستان و ترکمنستان نشان می‌دهد که عواید ترانزیتی افغانستان با متصل ساختن دوشنبه و عشق‌آباد جهت تبادل کالاهای تجاری‌شان، سالانه در حدود ۱۰۰ میلیون دالر امریکایی خواهد بود. پلان بسط و توسعه خط آهن مذکور به شکلی است که آقینه را به اندخوی، جوزجان، مزارشریف، خلم، کندز، شیرخان بندر و بالاخره خاک تاجکستان وصل می‌نماید تا خط ریل تاجکستان – افغانستان – ترکمنستان شکل گیرد. طول مجموعی این مسیر در حدود ۵۹۰ کیلومتر تخمین گردیده است که در حدود ۴۰۰ کیلومتر آن از خاک افغانستان عبور خواهد نمود. در واقع رئیس‌جمهور غنی به همراه همتای ترکمنستانی خود، بهره‌برداری از مرحله نخستین این پروژه‌ی بزرگ را افتتاح خواهد کرد تا تجار بتوانند از این سهولت و شیوه ارزان ترانزیتی برای گسترش تجارت خود، از طریق بندر آقینه بهره‌مند گردند.
در سیاست خارجی حکومت وحدت ملی که یک سیاست اقتصادمحور است، همکاری‌ها و اتصال منطقه‌یی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار می‌باشد. حکومت وحدت ملی با درک صحیح از پتانسیل افغانستان به عنوان قلب آسیا و نیازهای متقابل اقتصادی کشورهای منطقه سعی دارد که افغانستان را به عنوان نقطه‌ی وصل کشورهای جنوب آسیا، آسیای میانه و خاورمیانه مطرح سازد. افغانستان در وسط یک بازار سه میلیارد نفری قرار دارد. خوشبختانه مناطق اقتصادی ماحول کشور مزیت‌های نسبی متفاوتی دارند، که از این جهت می‌توان آن‌ها را در یک تعامل گسترده اقتصادی شامل ساخت تا باعث انکشاف پایدار منطقه گردد.
کشورهای آسیای میانه منابع سرشار انرژی در اختیار دارند و بعضی از آن‌ها مانند ترکمنستان سیاست فزونی تولیدات انرژی را در پیش گرفته است. به گفته‌ی منابع دولتی ترکمنستان، این کشور قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ میلادی، تولیدات سالانه گاز مایع خود را به ۲۵۰ میلیارد مترمکعب در سال افزایش دهد. از سویی دیگر، ترکمنستان مطابق به پلان استراتیژیک تولید انرژی‌اش، باید در سال ۲۰۳۰ میلادی به تولید ۳۵٫۵ میلیارد کیلووات‌ساعت برسد. با درنظرداشت جمعیت کنونی ترکمنستان و بازارهای مصرف فعلی انرژی و گاز این کشور (چین و روسیه)، برای تولید انبوه پلان‌شده در سال ۲۰۳۰ میلادی باید یک تقاضای بزرگ و پایدار وجود داشته باشد. به نظر می‌رسد که کشورهای جنوب آسیا با توجه به این‌که در حدود یک‌چهارم جمعیت جهان را در خود جای داده و همچنین صنعتی رو به رشد دارند، پتانسیل خوبی برای واردات انرژی وافر کشورهای آسیای میانه، به‌خصوص ترکمنستان، باشند. پس نتیجه می‌گیریم که افغانستان به عنوان نقطه‌ی اتصال این دو جغرافیای اقتصادی می‌تواند نقش سازنده‌ای را در اتصال منطقه‌یی و همگرایی اقتصادی بازی کند. ترکمنستان به‌خوبی این پتانسیل افغانستان را درک کرده و سعی دارد که منافع اقتصادی خود را از طریق تعامل با این کشور به دست آورد.
از سویی دیگر، افغانستان برای احیای سکتور زراعت و صنایع خود، شدیداً، به ایجاد بدیل‌های ترانزیتی و ترانسپورتی و همچنین تعامل با اقتصاد منطقه و جهان نیاز دارد. در حال حاضر، زراعت کشور معیشتی بوده و محصولات زراعتی اکثراً کالای اقتصادی نمی‌باشند و صرف برای رفع نیاز زارعین مورد استفاده قرار می‌گیرند. در حالی که با پایین آوردن مصارف تجارت – خصوصاً مصارف ترانزیت کالاها – می‌توان محصولات زراعتی را در داخل کشور پروسس نموده و با ارزشِ افزودهی بلندتر به بازارهای منطقه صادر نمود. باید توجه داشت که جذب سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی جهت انکشاف سکتور زراعت و صنعت، زمانی مقدور است که افغانستان زیربناهای ترانسپورتی خود را به شکل نسبی احیا نموده و فضای سرمایه‌گذاری در کشور بهبود یابد. ذکر این نکته حائز اهمیت است که در حال حاضر اکثر محصولات زراعتی، به دلیل فقدان زیربناهای ترانسپورتی و نبود ترانسپورت ارزان، حتی در بازارهای داخلی عرضه نمی‌شوند.
انکشاف زیربناهای ترانسپورتی کشور نیازمند معرفی پتانسیل افغانستان به کشورهای منطقه و مؤسسات انکشافی بین‌المللی به عنوان نقطه‌ی اتصال یک بازار سه میلیارد نفری است؛ تا با جذب سرمایه‌گذاری‌ها و کمک‌های تخنیکی، انکشاف نسبی زیربناهای ترانسپورتی در سال‌های آتی محقق شود. باید یادآور شد که اشتراک رئیس‌جمهور و سخنرانی‌اش در «کنفرانس جهانی ترانسپورت پایدار» قدمی برای تحقق این استراتیژی بود. رئیس‌جمهور در جریان سخنرانی خود در این کنفرانس جهانی، از مرحله‌ی سوم سرمایه‌گذاری و تحول در ترانسپورت جهانی یاد کرد که یکی از بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاری‌های تاریخ جهان را رقم خواهد زد. این سرمایه‌گذاری بزرگ در حدود ۴۰ الی ۶۰ تریلیون دالر برای بیست سال آینده تخمین گردیده است.
در حال حاضر کشورهایی که اقتصاد جهانی را در دست دارند به این نتیجه رسیده‌اند که سیستم فعلی ترانسپورت جهانی مؤثریت کافی برای پاسخ‌گویی به نیازهای تجاری و انسانی فعلی را ندارد و باید به شکل وسیعی مورد تجدید نظر، بازسازی و به‌سازی قرار گیرد. همچنین در پروسه نوسازی و به‌سازیِ سیستم ترانسپورت جهانی، توجه به عنصر پایداری آن و در نظر گرفتن جنبه‌های اجتماعی و محیط زیستی در پهلوی جنبه‌های اقتصادی، حائز اهمیت می‌باشد. بنابراین افغانستان به عنوان یک جغرافیای جیواکونومیک، باید از فرصت به‌وجودآمده برای به‌سازی سیستم ترانسپورت جهانی و سرمایه‌گذاری عظیم در این سکتور، نهایت استفاده را برده و زیربناهای ترانسپورتی خود را با جذب سرمایه و تخصص انکشاف دهد. خوشبختانه رهبران حکومت وحدت ملی از این فرصت‌ها به خوبی آگاه بوده و همیشه در صدد شکوفایی پتانسیل‌های اقتصادی افغانستان و بازتاب ظرفیت‌های این کشور در مجامع جهانی و منطقه‌یی می‌باشند تا افغانستان از یک چالش منطقه‌یی به یک فرصت منطقه‌یی مبدل شود.
